Αν ο ρομαντικός ποιητής Μπάιρον είναι ο πιο γνωστός βρετανός φιλέλληνας, ο σκωτικής καταγωγής Τζορτζ Φίνλεϊ (1799-1875) δεν υστερεί ούτε σε φιλελληνικά αισθήματα, ούτε σε συμμετοχή στην Επανάσταση, ούτε σε έργο. Ο Φίνλεϊ έλαβε μέρος στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας ως εθελοντής ναύτης στην υπηρεσία του Χέιστινγκς.

Με σπουδές Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και εξειδίκευση στο Ρωμαϊκό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο της Γοτίγγης στη Γερμανία, διακόπτει τις σπουδές του και γοητευμένος από τον Αγώνα των Ελλήνων φτάνει στην Ελλάδα το 1823, αρχικά στα Επτάνησα, όπου συναντά τον Μπάιρον, προτού συνεχίσει το ταξίδι του προς την Πελοπόννησο όπου θα περάσει δεκατέσσερις μήνες μαθαίνοντας ελληνικά, επισκεπτόμενος μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους και γνωρίζοντας από κοντά τους ανθρώπους, τα γεγονότα και τις συνθήκες της Επανάστασης. Αρρωστος από ελονοσία το 1824 μετακινείται στην Ιταλία για θεραπεία. Το 1825 επιστρέφει στον ελλαδικό χώρο όπου θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του, στην Πλάκα στην Αθήνα, γράφοντας ιστορικές μελέτες και στέλνοντας ανταποκρίσεις από την Ελλάδα, στους λονδρέζικους «Times».

Η «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» που γράφει το 1861 ακολουθεί την πορεία του Ελληνισμού στον χώρο και στον χρόνο, από την αρχαιότητα ως τις μέρες του. Με έντονο το βιωματικό στοιχείο, η Ιστορία του αποτελεί έργο αναφοράς τόσο για την αποτύπωση των γεγονότων του Αγώνα από κάποιον που συμμετείχε σε αυτά — o Φίνλεϊ έλαβε μέρος στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας ως εθελοντής ναύτης στην υπηρεσία του Χέιστινγκς — όσο και για τη ματιά του σύγχρονου με τα συμβάντα εξωτερικού παρατηρητή. Αυστηρός με τους οπλαρχηγούς και τους Αγωνιστές σε ορισμένα σημεία, δεν εκτιμήθηκε παλαιότερα όσο έπρεπε για την ιστοριογραφική συνεισφορά του. Σήμερα, η Ιστορία του επαινείται ως αμερόληπτη μαρτυρία για την Ελληνική Επανάσταση και ως αναντικατάστατη πηγή για τα μετέπειτα οθωνικά χρόνια και συμπληρώνει, μαζί με την Ιστορία του Παπαρρηγόπουλου και του Σπυρίδωνα Τρικούπη, τη βεντάλια των πρώτων ιστορικών κειμένων για τα γεγονότα του Αγώνα.

Με την προτροπή του φίλου του, συγγραφέα, δημοσιογράφου και αρχειοδίφη Γιάννη Βλαχογιάννη ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αρχίζει το 1904 να μεταφράζει το έργο του Φίνλεϊ. Πιεζόμενος από τις οικονομικές του ανάγκες, μεταφράζει εντατικά στη Σκιάθο. Παρότι δεν έχει πολλά βοηθήματα στη διάθεσή του και παρά τις αντιρρήσεις του για ορισμένες θέσεις του συγγραφέα, μεταφράζει αξιόπιστα και με ευσυνειδησία το αγγλικό κείμενο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να δει εκδομένο.

Η «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του Τζορτζ Φίνλεϊ, στην ιστορική μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, κυκλοφόρησε το 2008 από το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, και ξανακυκλοφορεί τώρα, μεταφερμένη σε σύγχρονη γλώσσα, προσιτή στους αναγνώστες της νέας γενιάς, σε τέσσερις τόμους μαζί με το «Βήμα».

Η ιστορική μαρτυρία του Φίνλεϊ για τα γεγονότα της Επανάστασης είναι πολυσήμαντη. Πρόκειται ίσως για το πιο αξιόλογο έργο για την Επανάσταση του 1821 και σε πολλές περιπτώσεις έχει τον χαρακτήρα πρωτογενούς ιστορικής πηγής. Ο δε συνδυασμός με τη μοναδική μεταφραστική πένα του Παπαδιαμάντη το κατατάσσει στα μεγάλα έργα της ελληνικής ιστοριογραφίας.

Μία εκδοτική πρωτοβουλία, εκπαιδευτική, κοινωνική, εθνική που προσβλέπει στη σύγχρονη ανάγνωση της Ιστορίας, στην ανάδειξη άγνωστων πτυχών της, αλλά και στην εξαγωγή χρήσιμων διαπιστώσεων ως προς την πορεία του ελληνικού κράτους: ζητήματα ταυτότητας, ήθη, έθιμα, αλλά και στρεβλώσεις, παθογένειες, κρίσεις και προοπτικές.