Ένας αυτοδίδακτος λόγιος 

Γιος ιερέα, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γεννήθηκε στο νησί της Σκιάθου το 1851, αλλά λόγω οικονομικών προβλημάτων, η οικογένεια του μετακινήθηκε πολλές φορές και ο ίδιος παρακολούθησε διακεκομμένη εκπαίδευση σε πολλά σχολεία. Για τον ίδιο λόγο, αν και πέρασε στο Πανεπιστήμιο, δεν μπόρεσε να αποφοιτήσει. Παρ’όλες τις δυσκολίες, η αγάπη του για τα γράμματα ήταν τέτοια, που παρακολουθούσε μαθήματα στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών, ενώ έμαθε μόνος του αγγλικά και γαλλικά, ώστε να μπορεί να διαβάζει τα μεγάλα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας σε πρωτότυπο κείμενο. 

Προσωπογραφία, μολύβι 

Αναχωρητής εντός του πλήθους

Ζει μια ζωή σχεδόν μοναστική, όμως, μέσα στον κόσμο. Αν και από πολύ μικρός βρίσκεται κοντά στην εκκλησία, αποφασίζει να ζήσει μέσα στην κοινωνία και όχι να αφιερωθεί στο Θεό. Ποτέ δεν μπόρεσε να κρατήσει χρήματα. Ο αστικός μύθος λέει ότι οι τσέπες του ήταν πάντα τρύπιες και τα ρούχα του παλιά και ταλαιπωρημένα. Έπινε πάρα πολύ, κάπνιζε μανιωδώς και όσα χρήματα του απέμεναν τα προσέφερε σε άπορους.

Φώτης Κόντογλου, απόσπασμα άρθρου και προσωπογραφία Παπαδιαμάντη

Ο πρώτος επαγγελματίας Έλληνας συγγραφέας

Η αναγνώριση του λογοτεχνικού του έργου έρχεται κυρίως μετά θάνατον. Όσο ζούσε επιβίωνε κυρίως μέσα από άρθρα που έγραφε, ως δημοσιογράφος και από κάποιες μεταφράσεις που έκανε. Οι άνθρωποι των γραμμάτων της εποχής δεν κατάφεραν να αναγνωρίσουν την αξία του έργου του, παρά μόνο κάποιοι δημοτικιστές μίλησαν για εκείνον. 

Θεωρούμε ότι ήταν ο πρώτος Έλληνας κατ’ επάγγελμα συγγραφέας. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι στη ζωή του είδε μόνο μια σύντομη συλλογή διηγημάτων σε μορφή βιβλίου. Οι υπόλοιπες ιστορίες του τυπώνονταν σε συνέχειες σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. 

Η Φόνισσα (1974),  Κώστα Φέρρη. Φωτ. Ταινιοθήκη της Ελλάδος.

Το έργο του Παπαδιαμάντη, πέρα από την ύψιστη λογοτεχνική του αξία, έχει και μια πολύ σημαντική κοινωνική και λαογραφική διάσταση. Αποτυπώνει τη ζωή στην επαρχία και την πόλη. Τα ήθη, τους φόβους, τους θρύλους, το σκοτάδι και κάποιες φορές το φως των ζώων των απλών, ακαλλιέργητων ανθρώπων. Ψυχογραφεί βαθιά τους χαρακτήρες του, αναλύει σε πολλά επίπεδα τις σκέψεις τους και αναλύει κάθε μικρό ή μεγάλο συναίσθημα που βιώνουν. 

Μιλάει για τους απλούς ανθρώπους, αυτούς που μοχθούν και που παλεύουν. Για τον έλληνα και την ελληνίδα της εποχής. Βασίστηκε τόσο στην παράδοση και την ιδιαιτερότητα μας ως λαού, που ίσως κατέγραψε όσο κανείς την εθνική ταυτότητα μας. 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και Μεταθανάτια προσωπογραφία του Ποιητή (1940), έργα του Νίκου Εγγονόπουλου.

Επιστρέφει στη Σκιάθο, τον τόπο καταγωγής του, λίγο πριν το θάνατο του από πνευμονία το 1908. Το έργο του εμπνέει έως σήμερα πάρα πολλούς καλλιτέχνες, από διαφορετικά καλλιτεχνικά είδη. Η Φόνισσα, ίσως το σημαντικότερο του έργο, έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και βρίσκεται ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. 

Η Φόνισσα - Η Λογική Γεννάει Τέρατα (2012), ταινία της Στέλλας Αρκέντη.

Προσωπογραφίες του έχουν ζωγραφίσει ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Φώτης Κόντογλου, ενώ θεατρικές παραστάσεις των έργων του ανεβαίνουν σχεδόν κάθε χρόνο στη χώρα μας.