Ο Ζοζέ Σαραμάγκου είναι πιθανότατα ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Ιβηρικής Χερσονήσου, αλλά και της Ευρώπης συνολικά. Γεννιέται από οικογένεια ακτημόνων αγροτών στην Αζινιάγκα, ένα μικρό χωριό της Πορτογαλίας, το 1922 και περνά πολύ λιτά τα παιδικά του χρόνια. Ο Σαραμάγκου γίνεται συγγραφέας σε πολύ ώριμη ηλικία, όμως το έργο του είναι τόσο ουσιαστικό και ο λόγος του τόσο επιδραστικός, που το 1998 κερδίζει το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Το πρώτο του βιβλίο, «Εγχειρίδιο ζωγραφικής και καλλιγραφίας», κυκλοφορεί το 1977, όταν ο Σαραμάγκου είναι 55 ετών. Ο ίδιος δήλωσε κάποτε “«εάν είχα πεθάνει στα 60 μου, δεν θα είχα γράψει τίποτα”. Πιθανότατα το γεγονός ότι από μικρή ηλικία περνούσε τον ελεύθερο του χρόνο στη δημοτική βιβλιοθήκη της περιοχής του, διαβάζοντας λογοτεχνία, ήταν αυτό που τον έκανε να εξελιχθεί σε έναν τόσο εμβληματικό συγγραφέα. Ίσως αυτό ακριβώς είναι που εξηγεί γιατί το έργο του Σαραμάγκου δεν απευθύνεται σε κάποια ελίτ. Απευθύνεται στον καθένα και στην καθεμία ξεχωριστά, ανεξάρτητα από το πνευματικό υπόβαθρο και την καλλιέργεια. Άλλωστε ο ίδιος έλεγε πως οι “Οι πραγματικοί αναγνώστες γεννιούνται ακόμη και σε αναλφάβητες οικογένειες”.
Με καθαρό μυαλό και χωρίς παρωπίδες, ο Σαραμάγκου ήταν ενεργό μέλος του πορτογαλικού κομμουνιστικού κόμματος και σε όλη του ζωή υπήρξε υπέρμαχος της ισότητας και της αλληλεγγύης. Ακόμα και στην ομιλία του για την αποδοχή του βραβείου Νόμπελ, δε δίστασε να υπενθυμίσει τις υπάρχουσες κοινωνικές αδικίες, οι οποίες ολοένα και αυξάνονται με την άνιση κατανομή του πλούτου.
Πολλοί τον συγκρίνουν με τον Μπόρχες, τον Πεσσόα, αλλά ακόμη και τον Κάφκα, αλλά ο Σαραμάγκου χάραξε έναν δικό του δρόμο, ο οποίος σίγουρα δεν ήταν απλός και με βεβαιότητα προκάλεσε πολλαπλές αντιδράσεις. Τα βιβλία του θεωρήθηκαν αιρετικά και προσβλητικά, ειδικότερα στους συντηρητικούς και στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Το Βατικανό, μάλιστα, αντιτάχθηκε σθεναρά στην υποψηφιότητά του για Νόμπελ το 1992, χαρακτηρίζοντας τον “αμετανόητο κομμουνιστή”.
Τα έργα τουπολύ συχνά δομούνται ως παραβολές, ως παραμύθια πουκρύβουν ένα βαθύτερο μήνυμα. Το γνωστότερο βιβλίο του στο ευρύ κοινό, Περί Τυφλότητος, αφηγείται την ιστορία μιας πόλης που πλήττεται από μια επιδημία τυφλότητας. Οι πληττόμενοι εκδιώκονται σε ένα απομονωμένο χώρο όπου επικρατεί χάος και απάνθρωπες συνθήκες. Μόνο μια γυναίκα παραμένει ικανή να βλέπει, και προσπαθεί να προστατεύσει τους συντρόφους της από την βίαιη σκληρότητα των άλλων. Η κυβέρνηση προσπαθεί να ελέγξει την εξάπλωση της πανδημίας, αλλά οι καταπιεστικές της ενέργειες έχουν αντίθετα αποτελέσματα. Το μυθιστόρημα αναδεικνύει την ανθρώπινη αδυναμία και την αντίφαση της ανθρώπινης φύσης σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, με έμφαση στην αυξανόμενη καταπίεση που συνήθως επέρχεται σε τέτοιες περιπτώσεις.
Στο "Περί Φωτίσεως" του 2004, ένα από τα πιο πολιτικά έργα του, ο Ζοζέ Σαραμάγκου αποτυπώνει μια αλληγορία της Πορτογαλίας. Στην ιστορία αυτή, οι ψηφοφόροι ενός ολόκληρου κράτους αναγκάζονται να αποβάλουν τους πολιτικούς τους. Αντί για το περιμενόμενο βαθύτερο χάος, όμως, η κοινωνία ανθίζει, αποδεικνύοντας πως δεν χρειάζεται ξανά τους πολιτικούς.
Στο έργο "Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον," που οδήγησε στην αυτοεξορία του συγγραφέα στις Κανάριες Νήσους το 1992, ο Σαραμάγκου δίνει μια σκοτεινή εκδοχή της ιστορίας του Ιησού. Η αφήγηση ξεκινά από τη σφαγή βρεφών κατόπιν εντολής του Ηρώδη, όταν ο Ιησούς γεννιέται στη Βηθλεέμ. Σύμφωνα με τον Σαραμάγκου, ο Χριστός σταυρώνεται ως τιμωρία για την αμαρτία του επίγειου και του θεϊκού πατέρα του, που επέτρεψαν τον θάνατο των βρεφών.
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου ξεχωρίζει στη λογοτεχνία με την αλληγορική προσέγγιση και τη ρηξικέλευθη γραφή του. Τα έργα του, με μακροπερίοδο αλλά πολύ απλό και κατανοητό λόγο αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμα, γροθιά στις πιο σκοτεινές πλευρές της κοινωνίας, διότι όπως έλεγε ο ίδιος «Ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που είναι συνεχώς «υπό κατασκευήν», αλλά επίσης, κατά ένα παράλληλο τρόπο, πάντα σε μια κατάσταση αέναης καταστροφής.». Ο Σαραμάγκου πεθαίνει το 2010, σε ηλικία 88 ετών.
Τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη και θα τα βρείτε όλα εδώ.
