Η γνώση είναι δύναμη και η λογοτεχνία έχει παίξει τον δικό της ρόλο στη διαμόρφωση συνειδήσεων και στην αλλαγή πεποιθήσεων. Όπως γνωρίζουμε, το φαινόμενο της λογοκρισίας επανέρχεται ξανά και ξανά κατά τη διάρκεια της ιστορίας, με την απαγόρευση λέξεων, φράσεων, θεατρικών, λογοτεχνικών και κινηματογραφικών έργων.
Διαχρονικά η θρησκεία ή πιο σωστά οι λειτουργοί της ανά τον κόσμο, επέβαλαν περιορισμούς και αφόριζαν πρόσωπα για τις πεποιθήσεις τους ή τα έργα τους. Αν ανατρέξουμε στην παλαιότερη, αλλά και την πιο πρόσφατη παγκόσμια ιστορία της λογοκρισίας, θα αντιληφθούμε ότι πολλά από τα λογοτεχνικά έργα που έχουν απαγορευθεί, για διάφορους λόγους, είναι σήμερα κάποια από τα πιο αγαπημένα μας.
Ας δούμε, λοιπόν, 10 από τα πιο γνωστά βιβλία, των οποίων η ανάγνωση απαγορεύτηκε σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά και για ποιους λόγους συνέβη αυτό.
Ο Κώδικας Ντα Βίντσι του Νταν Μπράουν, εκτός από παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο, αποτέλεσε και έναυσμα για τεράστιες συγκρούσεις μεταξύ του συγγραφέα και της Καθολικής Εκκλησίας. Το 2004 απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του βιβλίου στο Λίβανο, καθώς θεωρήθηκε βλάσφημο. Το ίδιο συνέβη και στην Ινδία και φυσικά στο ίδιο το Βατικανό.
Η σειρά βιβλίων του Harry Potter είναι ανάμεσα στις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες όλων των εποχών, με μια ολόκληρη βιομηχανία παραγωγής παιχνιδιών, ειδών δώρου, αλλά και θεάματος, βασισμένη πάνω στις ιστορίες και του χαρακτήρες της. Παρόλα αυτά, το 2002, το Υπουργείο Παιδείας στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα απαγορεύει τα βιβλία, αναφέροντας πως η συγγραφέας προσπαθεί μέσα από τη μαγεία και κυρίως τη μορφή του Βόλντεμορτ, να διαφθείρει τους νέους και να τους απομακρύνει από τις αξίες και τις αρχές του Ισλάμ. Στην ίδια απόφαση συμπεριλήφθηκαν άλλα 25 βιβλία, μεταξύ των οποίων και η Φάρμα των Ζώων του Τζώρτζ Όργουελ.
Η Τριλογία του Άρχοντα των Δαχυλιδιών του Τόλκιν απαγορεύτηκε λόγω, δήθεν, σατανιστικού περιεχομένου σε αρκετά μέρη των ΗΠΑ. Ειδικότερα, το 2001 η εκκλησία της πολιτείας του New Mexico το απαγορεύει επισήμως. Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι ο συγγραφέας ήταν πιστός χριστιανός και σε πολλά σημεία των βιβλίων του έχουν βρεθεί αναφορές στην χριστιανική πίστη, σύμφωνα με αναλυτές.
Ο Τροπικός του Καρκίνου του Χένρι Μίλλερ εκδίδεται για πρώτη φορά το 1934 στο Παρίσι. Το βιβλίο έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και περιγράφει λεπτομερώς την άστατη και εξόχως έντονη σεξουαλική ζωή του συγγραφέα στο Παρίσι. Το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά και δύο επόμενα του ίδιου συγγραφέα, η Μαύρη Άνοιξη και ο Τροπικός του Αιγόκερω, απαγορεύτηκαν από την εκκλησία των ΗΠΑ, καθώς χαρακτηρίστηκαν πορνογραφικά και εξαιρετικά προκλητικά.
Το Κουρδιστό Πορτοκάλι του Anthony Burgess παρουσιάζει την οπτική του συγγραφέα για ένα φανταστικό κοντινό μέλλον. Το βιβλίο παρουσιάζει και μια νέα γλώσσα αργκό, την οποία μιλούν οι νέοι μεταξύ τους. Το βιβλίο θεωρήθηκε ανήθικο και η εκκλησία προέτρεψε πολλά σχολεία να το απαγορεύσουν, καθώς το κατηγόρησαν για υπερβολική σεξουαλική βία. Η ταινία του Stanley Kubrik προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερο σάλο.
Μάλλον δεν μας κάνει καμία εντύπωση, που η Καταγωγή των Ειδών του Καρόλου Δαρβίνου βρίσκεται σε αυτήν τη λίστα. Το βιβλίο κυνηγήθηκε πολύ από την Καθολική και την Προτεσταντική εκκλησία ως βλάσφημο. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι για κάποιο διάστημα απαγορεύτηκε να υπάρχει και να διδάσκεται στα πανεπιστήμια Trinity College και Cambridge, όπου ο Δαρβίνος υπήρξε φοιτητής.
Ο Μάγος του Οζ έχει τη δική του ιστορία με τη λογοκρισία. Το βιβλίο απαγορεύτηκε και εξαφανίστηκε από πολλές βιβλιοθήκες, καθώς θεωρήθηκε πως αναδεικνύει μια πολύ πιο δυναμική, κοινωνικά, θέση για τη γυναίκα και προωθεί σοσιαλιστικές πεποιθήσεις. Στον Αμερικανικό Νότο απαγορεύθηκε λόγω των αναφορών του σε “καλές” Μάγισσες.
Ο Νίκος Καζαντζάκης βρίσκεται ίσως στην κορυφή των Ελλήνων συγγραφέων που λογοκρίθηκαν από την Εκκλησία. Το 1951 κυκλοφορεί ο Τελευταίος Πειρασμός, πρώτα στο εξωτερικό, στην Σκανδιναβία και την Γερμανία σε μετάφραση. Η Εκκλησία απειλεί τον Καζαντζάκη με αφορισμό ,πριν καν κυκλοφορήσει το βιβλίο στα ελληνικά. Η σχέση τους ήταν ήδη τεταμένη, λόγω των προηγούμενων έργων του συγγραφέα και αφορισμός ήρθε σαν τελεσίγραφο. Από το 1954 η Ιερά Σύνοδος ζητούσε με επιστολή από την Ελληνική Κυβέρνηση την απαγόρευση του βιβλίου, καθώς και των άλλων έργων του, όπως «Καπετάν Μιχάλης», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Το Βατικανό επίσης προχώρησε σε αντίστοιχες κινήσεις και συμπεριέλαβε τον «Τελευταίο πειρασμό» στην λίστα με τα απαγορευμένα βιβλία Index librorum prohibitorum.
Η Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη εκδόθηκε το 1866 και έφερε το συγγραφέα του σε δικαστικές διενέξεις με την Ελληνική Εκκλησία. Ο τολμηρός χαρακτήρας των σκηνών και ο επικριτικός λόγος του Ροΐδη κατά της Ορθοδοξίας, οδήγησαν την Εκκλησία να χαρακτηρίσει το έργο ως «κακόηθες και βλάσφημον». Το κράτος δεν απαγόρευσε τελικά την κυκλοφορία του έργου, παρά τις πιέσεις της Εκκλησίας και ο Ροΐδης αθωώθηκε στο δικαστήριο.
Φυσικά για το τέλος, δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο πιο εμπορικό βιβλίο όλων των εποχών: τη Βίβλο. Η Βίβλος για πολλούς λαούς είναι γεμάτη βία και ερωτικές σκηνές. Στην κεντρική και Ανατολική Ασία η δημοσίευση, η εισαγωγή και η διανομή θρησκευτικών εντύπων περιορίζεται για την πρόληψη του «εξτρεμισμού». Στη Μαλαισία η Βίβλος απαγορεύεται να διακινείται έξω από τις εκκλησίες για λόγους εθνικής ασφάλειας, ενώ στη Βόρεια Κορέα, προφανώς, η κατοχή μιας Βίβλου είναι παράνομη, (όχι ότι αυτό μας κάνει εντύπωση).
Ίσως δεν θα έπρεπε να μας εντυπωσιάζει αυτή η λίστα, διότι συμπεριλαμβάνει μερικά από τα σημαντικότερα βιβλία που κυκλοφόρησαν ποτέ στην Ελλάδα, αλλά και στον Κόσμο. Ο προκλητικός τους λόγος και ο επαναστατικός τους χαρακτήρας αναπόφευκτα θα επέφερε τριγμούς.
Αυτά τα βιβλία πρέπει σίγουρα να τα διαβάσεις (αν δεν το έχεις κάνει ακόμα)!
