Κατά τη λεγάμενη «κλασική περίοδο» της οικονομικής επιστήμης υπήρχε στενή σχέση μεταξύ της μελέτης των οικονομικών και της ψυχολογίας του ανθρώπου (π.χ. η κλασική μελέτη του A. Smith «The Theory of Moral Sentiments»). Στην «νεοκλασική περίοδο» η οικονομική επιστήμη άρχισε να απομακρύνεται από την ψυχολογία και να θεωρείται περισσότερο σαν φυσική-ποσοτική επιστήμη παρά κοινωνική επιστήμη. Για παράδειγμα, ένα μεγάλο μέρος της ερευνητικής διαδικασίας βασιζόταν στην υπόθεση του "homo economicus", δηλαδή του ατόμου το οποίο ήταν ικανό να παίρνει ορθολογικές αποφάσεις, με βάση συγκεκριμένους νόμους πιθανοτήτων, και είχε ως κίνητρο της συμπεριφοράς του τη μεγιστοποίηση της αναμενόμενης χρησιμότητάς του. Όμως ένα μεγάλο μέρος της εμπειρικής βιβλιογραφίας και της έρευνας άρχισε να αποκαλύπτει συμπεριφορές και τάσεις οι οποίες δεν ήταν συμβατές με την υπόθεση του ορθολογικού οικονομικού ατόμου. Αυτές οι παρατηρήσεις οδήγησαν αρκετούς οικονομολόγους στο συμπέρασμα ότι τα «παραδοσιακά» υποδείγματα της οικονομικής (και χρηματοοικονομικής) θεωρίας δεν είναι πλήρη και δεν λαμβάνουν υπόψη σημαντικούς παράγοντες που καθορίζουν τη συμπεριφορά των επενδυτών, όπως μεταξύ άλλων, ψυχολογικούς παράγοντες, την υποκειμενική κρίση του επενδυτή, προσωπικές αντιλήψεις και πιστεύω των ατόμων.

Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την χρηματοοικονομική επιστήμη, γεννήθηκε ένας νέος κλάδος η «χρηματοοικονομική της συμπεριφοράς» (behavioral finance) που έδινε μεγάλο βάρος στην ψυχολογία των επενδυτών και σε υποκειμενικούς κανόνες συμπεριφοράς και προσπαθούσε να εξηγήσει μέσα από αυτό το πρίσμα τα διάφορα φαινόμενα και «ανωμαλίες» της αγοράς και των παραδοσιακών θεωριών και υποδειγμάτων. Όπως ήταν φυσικό όταν πρωτοδιατυπώθηκαν αυτές οι απόψεις θεωρήθηκαν αιρετικές από τους υπέρμαχους της «παραδοσιακής» χρηματοοικονομικής θεωρίας και τους υπερασπιστές της ιδέας του «οριακού ορθολογικού επενδυτή» (marginal rational investor). Πλέον, με τα ευρήματα της έρευνας στην συμπεριφορά του επενδυτή να σωρεύονται και σημαντικές νέες θεωρίες να αναδύονται, οι απόψεις αυτές έχουν κερδίσει σημαντικό έδαφος στην οικονομική σκέψη.

Το παρόν βιβλίο έχει ως βασικό σκοπό να εισάγει τον αναγνώστη στην συζήτηση και στις βασικές αρχές και παραδοχές της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το βιβλίο είναι εισαγωγικό στο θέμα διότι τα ερευνητικά αποτελέσματα και οι μελέτες στην συμπεριφορική χρηματοοικονομική έχουν δημιουργήσει έναν τεράστιο όγκο νέων δεδομένων και θεωριών που δεν είναι δυνατόν να παρουσιαστεί και να συζητηθεί σε ένα μόνον βιβλίο. Για τον αναγνώστη που θα ήθελε να εντρυφήσει στο θέμα, παρατίθεται αναλυτική βιβλιογραφία από την οποία μπορεί να ξεκινήσει την περαιτέρω εις βάθος μελέτη.

Η δομή του βιβλίου έχει ως εξής. Στο Κεφάλαιο 1 γίνεται μία ανασκόπηση της παραδοσιακής θεωρίας κεφαλαιαγορών και τις υποθέσεις και παραδοχές πάνω στις οποίες βασίζεται. Για παράδειγμα παρουσιάζεται συνοπτικά η Θεωρία Αναμενόμενης Χρησιμότητας με τα βασικά αξιώματά της και η Θεωρία Αποτελεσματικών Αγορών. Στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται οι θεωρητικές και εμπειρικές προκλήσεις της παραδοσιακής χρηματοοικονομικής θεωρίας. Ενδεικτικά συζητούνται τα όρια και το κόστος του arbitrage το οποίο υποτίθεται οδηγεί σε ορθολογικές τιμές και τιμές ισορροπίας, αλλά και σημαντικές τάσεις και ευρήματα τα οποία δείχνουν ότι η συμπεριφορά των τιμών στις σύγχρονες κεφαλαιαγορές δεν είναι πάντα συμβατή με τα θεωρητικά υποδείγματα. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η Θεωρία Προοπτικής των Kahneman και Tversky η οποία προτάσσεται σαν εναλλακτική θεωρία σε αυτήν της Θεωρίας Αναμενόμενης Χρησιμότητας, αλλά και τα αποτελέσματα πειραμάτων που δείχνουν ότι τα άτομα συστηματικά παραβιάζουν τα αξιώματα της Θεωρίας Αναμενόμενης Χρησιμότητας. Στο Κεφάλαιο 4 παρουσιάζονται κάποιοι σημαντικοί Ευριστικοί Κανόνες (Heuristics) και η επίδρασή τους στην συμπεριφορά του ατόμου. Ένας βασικός πυλώνας της συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής είναι ότι οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις βασιζόμενοι σε κατά προσέγγιση εκτιμήσεις όχι με βάση αυστηρά ορθολογική ανάλυση, δηλαδή χρησιμοποιούν Ευριστικούς κανόνες. Στο Κεφάλαιο 5 συζητούμε την σχέση της ψυχολογίας του επενδυτή και των ευριστικών κανόνων με την επενδυτική πρακτική, με άλλα λόγια συζητείται πώς αυτές οι συμπεριφορές δημιουργούν (και κατ’ επέκταση εξηγούν) φαινόμενα στις κεφαλαιαγορές τα οποία είναι μη-συμβατά με την παραδοσιακή θεωρία. Στο Κεφάλαιο 6 παρουσιάζονται συνοπτικά δύο σημαντικές προσπάθειες για τη δημιουργία ολοκληρωμένων θεωριών συμπεριφορικής χρηματοοικονομικής, προκειμένου να παρουσιαστεί η πορεία της οικονομικής σκέψης ως αποτέλεσμα των εμπειρικών ευρημάτων που παρουσιάστηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια.

Στο Κεφάλαιο 7 συζητούμε την έννοια της Αγελαίας Συμπεριφοράς (Herding) και τις βασικές θεωρίες και τρόπους μέτρησης. Θα δούμε ότι κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις η αγελαία συμπεριφορά μπορεί να είναι ορθολογική από την πλευρά του λήπτη της απόφασης, παρά το γεγονός του ότι ενδεχομένως να οδηγήσει σε μη- βέλτιστα συνολικά αποτελέσματα. Τέλος, στο Κεφάλαιο 8 εξετάζουμε κάποια θέματα που έχουν να κάνουν με τον τρόπο μέτρησης του επενδυτικού συναισθήματος στις εμπειρικές μελέτες.

Ευχαριστώ τον Εκδοτικό Οίκο Μπένου για την επιμέλεια του παρόντος. Κάθε ενδεχόμενο λάθος ή παρόραμα είναι αποκλειστική ευθύνη του συγγραφέα.

Σπύρος Σπύρου