Η μνήμη της πόλης και η σύγχρονή της

λογοτεχνική αναπαράσταση

Η Αθήνα διηγείται τις αναμνήσεις της με τη φωνή των συγγραφέων και ποιητών της.

Η μνήμη μιας πόλης υπερβαίνει τον χωροχρόνο της ιστορίας της, καθώς συντίθεται τόσο από τα πραγματικά βιώματα όσο και από τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις τους. Πώς «θυμάται» η Αθήνα, μέσα από τα έργα των μεγαλύτερων λογοτεχνών της, τη διαδρομή που διέσχισε από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα;

Από την «άγρια Αθήνα» του Δ. Βικέλα στην «πολύ πολύ χαριτωμένη και ευρωπαϊκή» του Καβάφη, μέσα από την απογοήτευση του Βάρναλη για τη «βρώμα, τη δυσωδία, την αναρχία» και την Αθήνα «θεά του κόσμου» του Παλαμά, μέσα από περιγραφές, σχόλια, μυθιστορήματα, στίχους, η Δώρα Μέντη αποκαλύπτει τις «διαδοχικές επιστρώσεις μιας πόλης χειροποίητης» που «όπως κάθε ζωντανός οργανισμός μοιραία περνά από περιόδους ευεξίας σε εποχές κατάπτωσης».

Ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της Αθήνας ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους και τις «αόρατες μεγάλες σκιές της αρχαιότητας» (Αλ. Σούτσος). Διατρέχει έναν «αιώνα λογοτεχνικού προσκυνήματος» και με τη βοήθεια των «ταπεινών και καταφρονημένων» του Παπαδιαμάντη παρακολουθεί τον τρόπο που η πόλη αλλάζει και μεγαλώνει. Με μια στάση στον Δεκέμβρη του ’44, που περιγράφεται από πολλές διαφορετικές φωνές, μέσα από την Καγκελόπορτα του Φραγκιά φτάνει στη δεκαετία του 1960 και «τη νεανική κουλτούρα της πόλης που εκθέτει η Μάρω Δούκα». Καταλήξει στη δεκαετία του 1970 όπως την ένιωσαν οι ποιητές της, Αθηναίοι και νεοφερμένοι.

Καρπός δεκάχρονης ερευνητικής εργασίας της καθηγήτριας Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών η μελέτη αναδεικνύει, εξηγεί και σχολιάζει, επιλεγμένα με λογοτεχνικά και ιστορικά κριτήρια κείμενα τα οποία δίνουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε το πέρασμα της πόλης από διάφορα στάδια και τις αλλαγές στη ζωή και τη νοοτροπία των κατοίκων της. Τα υπογράφουν ο Αλ. Παπαδιαμάντης, ο Κ. Παλαμάς, ο Κ. Καβάφης, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Γ. Θεοτοκάς, ο Κ. Βάρναλης, Ο Κ. Βρεττάκος, η Μέλπω Αξιώτη, ο Γ. Ρίτσος, ο Οδ. Ελύτης, η Μάρω Δούκα, ο Μ. Αναγνωστάκης, ο Αλ. Κοτζιάς και άλλοι πολλοί και πολύ σημαντικοί.