Με τον ανηθικολόγο, εγκαινιάζεται στο συγγραφικό έργο του Ζιντ η φάση εκείνη
που οι παρουσίες του Νίτσε και του Ντοστογιέφσκι αρχίζουν και ριζώνουν βαθιά,
πίσω από την ολοένα και εντεινόμενη αντικομφορμιστική του στάση. Κάτω από τον
τίτλο του βιβλίου, εκτείνεται η ανάλυση μιας ατομικής περίπτωσης, του Μισέλ,
που θα την χαρακτηρίζαμε πιο εύστοχα αν τη τοποθετούσαμε ανάμεσα στην εγωπάθεια
και τη μεγαλομανία. Ακόμα περισσότερο: αν την εντοπίζαμε στην υπερβολικά
τονισμένη αισθησιακή ευτυχία που συγκρούεται με την συμβατική οικογενειακή
ευτυχία και με τη θυσία της γυναίκας του Μισέλ, της Μαρσελίν. Η αντίθεση αυτή
ενισχύεται και πολλαπλασιάζεται από τη διαρκή αναζήτηση, πέρα από κάθε μέτρο
της αισθησιακής απόλαυσης και από την πουριτανική παράδοση της οικογενειακής
εστίας . Αυτό που αισθητοποιείται και που παίρνει σάρκα μέσα από τους
αφηγηματικούς χαρακτήρες του Ανηθικολόγου είναι η φασματική, πλασματική ιδέα
ενός ανθρώπου που δρα εντελώς ελεύθερα. Τόσο περισσότερο ελεύθερα όσο βρίσκεται
έξω από τον κοινό ρυθμό της κοινωνίας, όσο αγνοεί τη στάθμιση μεταξύ χρήσιμου
και μη χρήσιμου, ωφέλιμου και ανώφελου. Ο ανηθικολόγος Μισέλ, αυτή η ενσάρκωση
του νιτσεϊκού "πέρα από το καλό και το κακό", αντιπροσωπεύει εδώ τη γοητεία του
θάρρους, την έλξη που πάντοτε ένοιωθε ο Ζιντ για την παράβαση , την παραβίαση
του συμβατικά νόμιμου, την άλογη σκοτεινότητα του δαιμονικού πάθους και του
αρχέγονου.