Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΛΕΕΙ πως οι Αυγερινοί, οπλοποιοί, πολεμιστάδες πεζοί και ιππείς κατάφραχτοι του αυτοκρατορικού στρατού, αλλά και ξακουστοί μάστορες, χτίστες, πελεκάνοι, σιδεράδες, πεταλωτήδες, μαραγκοί, ήρθαν από την Πόλη γύρω στα 1200. Η Βασιλεύουσα ήθελε να κηδεμονέψει το νησί της Κρήτης για να διαφεντεύει τους θαλάσσιους δρόμους ανάμεσα στις τρεις αρχαίες στεριές που ζώνουν τη Μεσόγειο και ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε τον γιο του Ισαάκιο και δώδεκα αρχόντους του Βυζάντιου με εκατό και μία γαλέρες γεμάτες μέχρι τα παραπέτια προμήθειες και πρόθυμους αποίκους να κατακτήσουν τη δυτική άκρη του νησιού. Αφού πόδισαν διαδοχικά στη Μονεμβασιά, στο Τσιρίγο και στο Σιγγλιό, πέρασαν ανοικτά από τη Γραμπούσα και άγγιξαν σε μια ακτή της Κίσσαμος μισή αναπνοή δρόμο νοτιότερα. O γιαλός πίσω από το Μαύρο Μόλο – ένα βραχίονα μακρύ ίσα με εκατό μέτρα από πελώριες μαυρόπετρες τακτοποιημένες απ’ τους Πελασγούς στη σειρά, κόντρα στο βοριά – ήταν σίγουρο αγκυροβόλιο. Οι δώδεκα επικεφαλής αρχοντογεννημένοι βυζαντινοί, με τις φαμίλιες και τους υποτακτικούς τους, ξεμπάρκαραν στην ακτή και ξεφόρτωσαν το φορτίο, όπλα, εργαλεία, προμήθειες, στήνοντας σκηνές με τη σημαία του αυτοκράτορα στην κορυφή κι ολόγυρα τα μπαϊράκια τους με τα χρώματα και τους θυρεούς του οίκου του ο καθένας.

Οργανοπαίχτες, ακροβάτες και χορεύτριες έστησαν χορούς στην άμμο καλώντας τους, εντυπωσιασμένους από την αρμάδα, ντόπιους να πάρουν μέρος στο γλέντι. Δίπλα, οι κωλοπετσωμένοι τσαμπάσηδες(1) ξεπέρασαν εύκολα τους δισταγμούς τους να αποχωριστούν την πατρική γη. Μοιράζοντας πουγκιά με «άσπρα και κίτρινα», ασημένια και χρυσά νομίσματα με τη μορφή του αυτοκράτορα Αλέξιου, αγόρασαν εκτάσεις γης, λιόφυτα, αμπέλια, σπίτια, καλλιέργειες και ζώα, με αντάλλαγμα ένα δερμάτινο πουγκί που μέσα του κουδούνιζε μεθυστικά Βυζαντινό χρήμα.

Οι Αυγερινοί αγόρασαν κι εκείνοι με δέκα άσπρα ένα κομμάτι γης στη γαρμπινή πλευρά του βουνού που εγκαταστάθηκε ο Ισαάκιος, στα νοτιανατολικά της Κισσάμου, σ’ ένα ύψωμα διακόσια μέτρα ψηλό, σκέτο πέτρες κι αργιλόχωμα, και ρίζωσαν στον ξερότοπο δίνοντας το όνομά τους στη περιοχή και στο χωριό που έχτισαν προς το βασίλεμα του ήλιου πάνω από την κοιλάδα της Ποταμιάς.