Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αυτό προ­σπά­θη­σε και σε πο­λύ με­γά­λο βαθ­μό κα­τά­φε­ρε ο Στο­γι­ά­νο­βιτς με το βι­βλίο αυτό: όχι απλώς να υλο­ποι­ή­σει το πα­λαιό σχέ­διο των Annales για μια ιστο­ρία ολι­στι­κή αλ­λά το αντι­κεί­με­νό του, τα Βαλ­κά­νια, να το συ­σχε­τί­σει με εκεί­νο το μέ­ρος του κό­σμου που φαι­νό­ταν να τα απορ­ρί­πτει αλ­λά πα­ρα­δό­ξως είχε γεν­νη­θεί μα­ζί τους: την Ευρώ­πη. Πρέ­πει να δού­με τους Βαλ­κά­νι­ους Κό­σμους σαν μια πρώ­τη από­πει­ρα να εντα­χθούν τα Βαλ­κά­νια στο ιστο­ρι­ο­γρα­φι­κό πε­δίο της πα­γκό­σμι­ας ιστο­ρί­ας. Και αυτό απο­τε­λεί ένα ιστο­ρι­ο­γρα­φι­κό πα­ρά­δο­ξο: η πα­γκό­σμια ιστο­ρία ως ιστο­ρι­ο­γρα­φι­κό είδος ανα­δύ­θη­κε ακρι­βώς μέ­σα από την κρι­τι­κή στον Ευρω­κε­ντρι­σμό. Αυτό όμως που κά­νει ως πο­λι­τι­κό αίτη­μα και ιστο­ρι­ο­γρα­φι­κό εγ­χεί­ρη­μα μα­ζί ο Γι­ου­γκοσ­λά­βος ιστο­ρι­κός είναι να δεί­ξει ότι εάν η Πα­λαιά Ευρώ­πη ταυ­τί­ζε­ται με τα Βαλ­κά­νια, τό­τε δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει ούτε Νέα χω­ρίς αυτά. Όπως ο ίδι­ος το πε­ρι­γρά­φει κω­δι­κο­ποι­η­μέ­να: «Η απο­τυ­χία συ­μπό­ρευ­σης της πρώ­της Ευρώ­πης (των Βαλ­κα­νί­ων) με τη νέα Ευρώ­πη μπο­ρεί να ση­μαί­νει ότι δεν θα υπάρ­χει πια κα­θό­λου Ευρώ­πη πα­ρά μο­νά­χα κα­πι­τα­λι­σμός» (σ. 361). Το επι­χεί­ρη­μα αυτό είναι υπο­ταγ­μέ­νο στη λο­γι­κή του ευρω­κε­ντρι­σμού ή απο­τε­λεί το ακρι­βώς αντί­θε­τό του, να υπεν­θυ­μί­ζει δη­λα­δή ότι Ευρώ­πη δεν είναι μό­νο η Δυ­τι­κή και η Κε­ντρι­κή Ευρώ­πη, αλ­λά και η Ανα­το­λι­κή και η Νο­τι­ο­α­να­το­λι­κή; Κά­ποι­ος θα μπο­ρού­σε να είναι κρι­τι­κός απέ­να­ντι στην πο­λι­τι­κή δι­ά­στα­ση αυτού του αιτή­μα­τος. Αλ­λά κα­νείς δεν μπο­ρεί να μην απο­δε­χθεί το εξής: ότι αυτή η δρα­μα­τι­κή στιγ­μή της πρό­σφα­της ιστο­ρί­ας των Βαλ­κα­νί­ων οδή­γη­σε τον Στο­γι­ά­νο­βιτς να συγ­γρά­ψει την μέ­χρι τώ­ρα μο­να­δι­κή ολι­στι­κή-«πα­γκό­σμια» ιστο­ρία της χερ­σο­νή­σου, την μο­να­δι­κή που δεν ακο­λου­θεί την πε­πα­τη­μέ­νη της γραμ­μι­κής αφή­γη­σης. Για αυτό και μό­νο αξί­ζει να δι­α­βα­στεί. – Δη­μή­τρης Στα­μα­τό­που­λος