Εκείνο π΄αντιτίθεται στο μηδέν, το κάτι

Ο πασίγνωστος "Φάουστ" του Johann Wolfgang von Goethe αποτελεί έναν πολυεπίπεδο και βαθιά τραγικό απολογισμό της ανθρώπινης ψυχής και εμπειρίας. Το έργο φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη για εξέλιξη, κατανόηση και αποδοχή των πολυδιάστατων πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης, και την αναζήτηση της ουσιαστικής ευτυχίας και αλήθειας πέρα ​​από την επιφανειακή γνώση και την υλική ευημερία. Οι περίπου δώδεκα χιλιάδες στίχοι του έργου του Γκαίτε σε έμμετρη μορφή ολοκληρώνουν ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το πρώτο μέρος του έργου εκδίδεται το 1808, ενώ το δεύτερο μετά το 1832. 

Η ιστορία του Φάουστ αποτελείται από τέσσερις συνεχόμενες τραγωδίες: τη Τραγωδία των Λογίων, τη Τραγωδία της Μαργαρίτας, τη Τραγωδία της Ελένης και την Τραγωδία της Ανθρωπότητας. Παρά τον μεγάλο όγκο του έργου ο Φάουστ αναλύεται ως κωμικοτραγωδία ανά διαστήματα, ειδικά χάρη στον ρόλο του Μεφιστοφέλη και στα ειρωνικά σχόλια που κάνει για τους ανθρώπους. 

Ο Μεφιστοφέλης λειτουργεί ουσιαστικά στο έργο ως καθρέφτης του σύγχρονου ανθρώπου. Το έργο ξεκινάει στον Μεσαίωνα αλλά ταξιδεύει στον χρόνο, με μια πράξη που αφιερώνεται στην ελληνική μυθολογία και καταλήγει στην Ελένη. Ο πλούτος του έργου δεν περιορίζεται μόνο στη δραματική ποίηση και τις τραγικές στιγμές, αλλά περιλαμβάνει επίσης τις ζωντανές στιγμές από την αρχαία ελληνική ιστορία και πολιτισμό. Ο Φάουστ, ένας μελετημένος και φιλόδοξος άνθρωπος, κλείνεται σε μια δυσαρεστημένη καθημερινότητα και αναζητά την απόλυτη γνώση και ευχαρίστηση. Για να επιτύχει αυτόν τον στόχο, συνάπτει μια συμφωνία με τον Διάβολο,  Μεφιστοφελή. Αυτή η συμφωνία οδηγεί τον Φάουστ σε μια περιπέτεια γεμάτη αναζήτηση, επιθυμία και αμφιβολία για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Καθώς ο Φάουστ προσπαθεί να αντλήσει τη γνώση και την ευχαρίστηση από τις εμπειρίες του, ανακαλύπτει ότι η πραγματική ικανοποίηση δεν προέρχεται από την επιφανειακή γνώση ή την περιορισμένη ευχαρίστηση. Μέσα από τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις της ζωής του, ο Φάουστ αναζητά την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και της ψυχής του.

Με την παρουσία του Μεφιστοφελή ως σύμβουλο και συνοδοιπόρο, ο Φάουστ διαπιστώνει ότι η πραγματική ανάπτυξη και ευημερία προέρχεται από την εναρμόνιση των αντιθέσεων και την αποδοχή της τραγικής φύσης της ανθρώπινης ζωής.

 

Ω, φως της πανσελήνου,

Να ή ταν η τελευταία φορά που βλέπεις τον πόνο μου,

Εσύ, που πολλές φορές τα μεσάνυχτα

Σε πρόσμενα άγρυπνος σ’ αυτό το γραφείο˙

Και τότε επάνω στα βιβλία και στα χαρτιά,

Θλιμμένε φίλε, μου εμφανιζόσουνα!

Αχ! να μπορούσα πάνω σε βουνοκορφές

Να περπατήσω μέσα στ’ αγαπητό σου φως,

Να φτερουγίζω σε βουνοσπηλιές με πνεύματα αντάμα,

Να πλανιέμαι σε λειβάδια κατά το χάραγμά σου,

Απαλλαγμένος από την καπνιά της γνώσης,

Στη δροσιά σου μέσα να λουσθώ, να γειάνω!

Αλλοίμονο! Θα μείνω ακόμα κλεισμένος σ’ αυτή τη φυλακή;

Καταραμένη, μουχλιασμένη τρώγλη,

Όπου ακόμα και το αγαπητό φως τ’ ουρανού

Έρχεται θλιμμένο μέσα από τα ζωγραφιστά των παραθύρων τζάμια!

Τρώγλη που την στενεύει αυτός εδώ ο σωρός βιβλία,

Που τα τρώνε τα σκουλήκια,

Και που ως τον θόλο ψηλά γεμίζουν καπνισμένα χαρτιά.

Στοιβαγμένη γύρω με γυαλιά και με κουτιά,

Γεμάτη εργαλεία

Και σκεύη πολλά προγονικά –

Αυτός είναι ο κόσμος σου! Αυτό λέγεται κόσμος!

(Ο Φάουστ του Γκαίτε

Εκδόσεις Ελευθέρας Σχολής Φιλοσοφίας «Ο Πλήθων», 1981

Μετάφραση: Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος)

 

Ένα fun fact που ίσως δεν ήξερες… 

Ο Φάουστ έχει μεταφερθεί αρκετές φορές στο θέατρο αλλά και στη μεγάλη οθόνη σε πολλά μέρη του κόσμου και σίγουρα, το έργο θα συνεχίσει να ενδιαφέρει δημιουργούς και κοινό. 

Η ελληνική ταινία "Αλίμονο στους νέους", που κυκλοφόρησε το 1961 και σκηνοθετήθηκε από τον Αλέκο Σακελλάριο, αποτελεί μια διασκευή του θεατρικού έργου των Σακελλάριου - Γιαννακόπουλου. Η πλοκή της ταινίας εστιάζει στον ηλικιωμένο Ανδρέα, που προσπαθεί να επανακτήσει τη νιότη του πουλώντας την ψυχή του στο διάβολο. Με τη βοήθεια του διαβόλου, γίνεται ένας γοητευτικός τριαντάρης και καταφέρνει να κερδίσει την καρδιά μιας νεαρής γυναίκας, της Ρίτας. Ωστόσο, αναμετράται με τον γείτονά του, τον Αγησίλαο, που είναι πλούσιος και επίσης τη διεκδικεί. Τελικά, ο Ανδρέας ξυπνάει και συνειδητοποιεί πως τα πάντα ήταν ένα όνειρο… 

Αυτή η ιστορία φαίνεται σίγουρα γνώριμη, κι αυτό γιατί βασίζεται ξεκάθαρα στην ιστορία του Φάουστ. Η μαγεία και η φιλοσοφία του Γκαίτε έρχονται στο προσκήνιο και μεταφέρονται στην μεγάλη οθόνη μέσα από το έργο του Σακελλάριου και τους ρόλους των Μάρω Κοντού και Δημήτρη Χορν. Η ταινία γυρισμένη στην Πλάκα της δεκαετίας του 1960 αποτελεί μια από τις κορυφαίες ταινίες του Ελληνικού Κινηματογράφου και σίγουρα χαρακτηριστική παραμένει η σκηνή που οι δύο πρωταγωνιστές χορεύουν και τραγουδούν το “Πες μου μια λέξη” του Μάνου Χατζηδάκι. 

 

Φωτογραφία Εξωφύλλου: Timothy Pittides,  Faust 1926 Movie Poster, 90th Anniversary Limited Edition Screen Print, 2016